Metoda Montessori

Kim była Maria Montessori? Główne założenia jej koncepcji

„Dziecko i dorosły to dwie części ludzkości, które nawzajem
wpływają na siebie i przy obopólnej pomocy powinny
współistnieć w harmonii. To niej jest tylko tak, że dorosły musi
pomagać dziecku, ale także dziecko powinno pomagać dorosłemu”
M. Montessori

Maria Montessori urodziła się we Włoszech. Była jedną z pierwszych kobiet, która ukończyła studia medyczne i zdobyła dyplom lekarza medycyny. 6 stycznia 1907 roku w ubogiej dzielnicy Rzymu otworzyła pierwszy Dom dziecięcy – „Casa dei Bambini”. Uczęszczało do niej ok. 50 dzieci w wieku od 3 do 6 lat.

Wyposażyła placówkę w meble i przedmioty przystosowane do potrzeb i wieku dziecka według własnego projektu.

Tym samym Maria Montessori, o której mowa, będąc jedną
z pierwszych kobiet lekarzy, stała się także pionierką nowej metody wychowawczej. Przez ponad 50 lat pracowała z dziećmi bez względu na ich rasę, narodowość i majętność. Była pedagogiem
i antropologiem. Stworzona przez nią pedagogika jest oparta na dokładnej obserwacji dzieci oraz zindywidualizowanym podejściu do każdego z nich.

Edukację metodą Montessori na tle innych form wyróżnia to, że zapewnia ona dziecku możliwość wyboru, daje mu poczucie wolności oraz swobody a wszystko to przy jednoczesnym zachowaniu określonych norm. Dzięki metodzie Montessori dzieci stają się skoncentrowane na swoich zadaniach, dążą do samodzielności.
Są odpowiedzialne, pełne cierpliwości oraz chętne do pomocy.
W metodzie Montessori nie stosuje się rywalizacji – preferuje się pracę indywidualną i współpracę. Nie stosuje się tradycyjnego oceniania, nagród i kar – nagrodą dla dziecka jest radość z samodzielnie wykonanej pracy.

Dla samej autorki metody, ważne było to, co dziecko lubi robić, w czym przejawia zainteresowanie. Jej obserwacje skupiały się także na tym, jak dziecko rozwiązuje napotkane po drodze problemy. By umożliwić dzieciom rozwój, założenia pedagogiki stworzonej od podstaw przez Marię Montessori, nakazywały przystosowanie całego otoczenia, które miało zapewniać dziecku, możliwość wyboru materiałów, działań, jakie chce podjąć oraz odkrywania tego, co go interesuje.

Otoczenie Dziecka

W pedagogice Marii Montessori otoczenie dziecka rozumiane jest bardzo szeroko. To nie tylko budynek i sale przedszkolne, ich wyposażenie, ale też zgromadzony w nich materiał rozwojowy. To także osoba nauczyciela oraz sposób, w jaki organizuje on pracę – stwarzając dzieciom możliwość działania przez doświadczenie.

Przygotowane otoczenie przejawia się w dostępności wszystkich przedmiotów. Regały ustawione są w taki sposób, aby dzieci mogły swobodnie do nich sięgać, a przestrzeń jest uregulowana zrozumiałymi dla dzieci zasadami i zakazami, które są przez nauczycieli konsekwentnie przypominane. Pomoce rozwojowe znajdują się
w zasięgu dziecięcych rąk. Są uporządkowane tematycznie i ułożone na wyznaczonym miejscu, po to aby dzieci kształtowały poczucie odpowiedzialności za siebie i otoczenie.

Twórcą i organizatorem przygotowanego otoczenia jest nauczyciel. To on troszczy się o ład i porządek, kompletność i estetykę materiałów. Jest inicjatorem i pomocnikiem dziecka w jego rozwoju i podejmowaniu aktywności, jest wnikliwym obserwatorem, podąża za dzieckiem, ale go nie wyprzedza.

Zasady w pedagogice M. Montessori

Zasada swobodnego wyboru czasu pracy – dziecko może pracować tak długo jak zechce, samo ustala tempo i czas.
Zasada swobodnego wyboru materiału – dziecko samo decyduje, z którym materiałem będzie pracować.
Zasada swobodnego wyboru miejsca pracy – dziecko samo decyduje o miejscu swojej pracy a pracować może przy stole, na podłodze, tam, gdzie pozwalają na to możliwości organizacyjne.
Zasada porządku – każdy przedmiot w przedszkolu ma swoje miejsce – skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Podobnie każda osoba ma także swoje miejsce i wie, co do niej należy. To proste – dzieci kochają porządek. Porządek w otoczeniu – porządek w sercu.
Zasada ograniczenia – każda pomoc jest w jednym egzemplarzu
i trzeba ją stosować zgodnie z jej przeznaczeniem. Ma to uzasadnienie:

a) filozoficzne – we wszechświecie nie ma dwóch rzeczy identycznych;

b) psychologiczne – rzadko się zdarza, aby wszyscy chcieli się zajmować tą samą pomocą, a jeśli tak jest to mamy aspekt wychowawczy – trzeba negocjować Kto najpierw? Kto potem? Dziecko odkrywa, że są struktury porządku, tak jak we wszechświecie (zdarzają się tu dysharmonie, ale zawsze można to naprawić, tak jak ułożenie cylindrów od najmniejszego do największego, tak i w zachowaniu człowieka – popełnia błąd (dysharmonia), ale zawsze może go naprawić).

Zasada transferu – materiał rozwojowy jest logicznie powiązany w długi „łańcuch”. Każde „ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie.
Zasada samokontroli – materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle. W którym miejscu nastąpiła pomyłka i jak ten błąd naprawić.

Lekcje ciszy

Cisza przynosi nam często wiedzę, którą jeszcze nie do końca pojęliśmy, że mianowicie posiadamy życie wewnętrzne. Poprzez ciszę dziecko, być może po raz pierwszy, spostrzega własne życie wewnętrzne (…) Cisza przygotowuje duszę na określone wewnętrzne doświadczenia (…) Po doświadczeniu ciszy nie jest się tym, kim było się wcześniej.

Maria Montessori

Lekcje ciszy stanowią wartościowy element montessoriańskiej pedagogiki. Pomagają dziecku odnaleźć spokój. Mają duże znaczenie w wychowawczym rozwoju dziecka. Podczas lekcji nauczyciel przemawia spokojnym, przyjaznym tonem. Starannie dobiera słowa – komunikaty są jasne i zrozumiałe, ale oszczędne. Ponadto nauczyciel uważnie słucha dzieci, rozpoznaje ich nastrój i odpowiednio reaguje.
Z czasem przechodzi na sposób komunikacji za pomocą pantomimy, gestu, spojrzenia. Po zakończonej lekcji ciszy dzieci mają możliwość podzielić się z grupą doznaniami, np. jaki dźwięk lub zapach rozpoznały.

Lekcje i ćwiczenia ciszy mają zatem duże znaczenie w wychowawczym rozwoju dziecka. Dzieci stają się spokojniejsze, zachowują się ciszej, łatwiej im się uczyć. Lekcja ciszy ułatwia nie tylko lepsze skupienie, bardziej efektywną pracę, ale pozwala dziecku na odkrycie swojego wnętrza.

Warto podkreślić, że lekcja ciszy nigdy nie jest sposobem na uspokojenie grupy, jakimś „zabiegiem” dydaktycznym, lecz wynika z dostrzeżenia gotowości dzieci na takie doświadczenie i tylko temu służy – wspaniałemu przeżyciu czegoś wyjątkowego.